In het boek ‘De rustelozen’ van Olga Tokarczuk, de Poolse schrijfster die in 2018 de Nobelprijs voor de LIteratuur kreeg, las ik laatst het volgende stukje:

“Wikipedia. Het lijkt me het eerlijkste kennisverwervingsproject van de mens. Het herinnert ons eraan dat alle kennis over de wereld uit ons hoofd komt, zoals Athene geboren werd uit het hoofd van een god. Op Wikipedia voeren de mensen alle kennis in die ze zelf hebben. Als het project slaagt, zal de steeds verder ontwikkelende encyclopedie, die nog steeds in de maak is, het grootste wereldwonder zijn. Alles wat we weten kan erin teruggevonden worden, elk ding, elke definitie, elke gebeurtenis, elk probleem waarmee ons brein zich heeft beziggehouden; we zullen bronnen citeren en links opgeven. Op die manier zullen we onze versie van de wereld weven, de aardbol met ons eigen verhaal omhullen. We zullen er alles in onderbrengen. Aan het werk! Laat iedereen tenminste één zin schrijven over datgene waarvan hij het meest afweet.

”We stellen ons de waarheid vaak voor als een eindpunt, een stip in de verte aan de horizon. Er is uiteindelijk één waarheid, houden we onszelf voor, en als we goed ons best doen kunnen we die bereiken. Als we hem niet kunnen vinden, moet er gewoon beter gezocht worden. Waarschijnlijk ligt 'ie ergens in het midden.

De eeuwige vraag is dan wie er de beste toegang heeft tot die waarheid. Tegenwoordig is ons antwoord daarop vaak: de wetenschap. Maar wat betekent de waarheid van de wetenschapper, als die nergens gehoor vindt? Dan belandt die namelijk gewoon ergens in een la, waar die tot in de eeuwigheid gelijk kan liggen hebben, zonder dat ook maar iemand ernaar omkijkt.

Kunnen we de waarheid dan beter in de politiek zoeken? Politici zijn immers continu bezig gehoor te vinden bij de mensen. Politieke waarheden moeten aansluiten bij de belevingswereld van de burger, anders stemt er niemand. Maar wie checkt die waarheden dan? Of betekent dit dat politici en wij als burgers zelf de waarheid kunnen scheppen, democratisch en wel, met een meerderheid van stemmen?

Tussen wetenschap en politiek hangt, als een soort bemiddelaar, de journalistiek. Journalisten doen hun eigen onderzoek en stellen belangrijke mensen belangrijke vragen. Zo brengen ze de waarheid van de wetenschapper naar de mensen toe en leggen ze de waarheid van de politicus onder de loep. Je zou kunnen zeggen: het evenwichtsorgaan van de samenleving.

Maar wat als de media binnen de invloedsfeer van de politieke macht komen, zoals we in Amerika zien gebeuren? Of wat als journalisten alleen nog maar bezig zijn met kliks en views, omdat ze afhankelijk zijn van inkomsten uit advertenties? Wie bekommert zich dan nog om wat waar en niet waar is? Wat zorgt er dan nog voor evenwicht?

Die vragen brengen ons terug bij Wikipedia. Daar voeren mensen zelf de kennis in en komen alle woorden samen: alles wat ooit gezegd en geschreven is, alles wat we hebben gezien, gehoord en ervaren. Iedereen heeft de mogelijkheid een zin toe te voegen en een stukje van het verhaal van de wereld te weven.

Dat betekent ook dat er onfeitelijkheden tussendoor kunnen glippen, als iemand het belangrijk vindt om die een plaats te geven in het geheel. Als dat gebeurt, hoeft er alleen maar een wijsneus op te staan om te zeggen dat het anders zit. Daar kan die eerste persoon dan weer op reageren en zo blijft de boel in beweging.

Juist dat maakt Wikipedia het eerlijkste kennisverwervingsproject van de mens. Het laat zien dat de waarheid geen eindpunt is, geen stip in de verte. Waarheid ontstaat uit verbinding, uit gesprek, uit eeuwigdurend speurwerk. Het is overal om ons heen en voortdurend in beweging.

De waarheid is een project dat nooit af is. En iedereen kan aan dat project bijdragen. We hebben allemaal oren, ogen, een onderbuik. Iedereen kan kennis opdoen door dingen te zien, te horen en te voelen. En iedereen kan daarover spreken, bronnen citeren, links opgeven en bewijs leveren.

Natuurlijk is de ene bron betrouwbaarder dan de ander, dat weten wij ook wel. Wikipedia staat wat dat betreft altijd al op de ‘zwarte lijst’: elke scholier leert dat Wikipedia geen goede bron is. En toch gebruiken we het allemaal. We checken gewoon de bronnen van de Wikipedia-pagina en kopiëren die links naar onze bronnenlijst.

Maar ook dat maakt Wikipedia juist de eerlijkste afspiegeling van de waarheid. De waarheid is een verzameling van alles wat we weten, maar ook van wat we denken te weten. Omdat die verzameling nooit af of volledig is, moeten we haar altijd blijven controleren. Zo moddert de waarheid voort, incompleet en toch het beste wat we hebben.

Dat waarheid een groot woord is, komt volgens mij dus vooral doordat zij van ons allemaal is. Hoe graag we ook zouden willen dat er één iemand was die ons kon vertellen hoe het zit, we hebben allemaal een aandeel in de waarheid. En dat biedt perspectief om het heft in eigen hand te nemen.

Want iedereen kan en mag zijn versie van de wereld geven. Deze tijd vraagt daar volgens mij zelfs om. Om bij te dragen aan het project Waarheid, hoeven we alleen maar onze monden te openen en eerlijk naar elkaar te zijn. Uit te spreken wat er op ons hart ligt en wat er door onze hoofden spookt.

Maar een stukje van de waarheid dragen brengt ook verantwoordelijkheid met zich mee. Om eerlijk naar jezelf te zijn, om aan je eigen waarheid te durven twijfelen.

We hebben allemaal een stukje waarheid in ons. Door dat te delen, ontwikkelen we het verhaal van de wereld verder door. We weven de waarheid als een wereldwonder, dat juist omdat het nooit voltooid is, des te wonderlijker wordt.

In de woorden van Olga Tokarczuk: “We zullen er alles in onderbrengen. Aan het werk! Laat iedereen tenminste één zin schrijven over datgene waarvan hij het meest afweet.”

Alleen al vanavond hebben we volgens mij heel wat zinnen toegevoegd.