Laurens van der Zee*, stadsdichter van Wageningen
(Woensdag Debatdag, organisatie De Gelderlander en de bblthk, Wageningen, 28 maart 2012

Ik ben Wageninger maar dat maakt niet uit, ik kan evengoed een cultuurdrager zijn. Trouwens, iets dragen ís al cultuur: Dragen wordt in elke cultuur weer anders gedaan, een stratenmaker zul je niet vaak zien met een tasje onder zijn arm en op het hoofd wordt in dit land al helemaal niets vervoerd. Wel in Afrika, en daar praten en zingen ze ook heel anders dan wij hier, terwijl we toch allemaal als onbeschreven blad geboren zijn. Zo zie je dat je groeit en opgroeit in de cultuur die jou omringt; de kans is groot dat je daar je hele leven in wonen blijft en dat je die cultuur ook weer aan je nakomelingen doorgeeft. Ze noemen dat wel de GVR en dan bedoelen ze niet de Grote Vriendelijke Reus maar de Grote Vicieuze Reproductiecirkel: Kinderen die in een elitegezin geboren worden krijgen de beste begeleiding en de beste scholen en via hun eliterelaties ook nog eens de beste kansen op de beste posities ook al staat er in onze grondwet dat iedereen gelijk geboren is en gelijke kansen moet krijgen. Het is ook geen ijzeren wet dat het zo gaat, uiteraard ontsporen er een stel en gaat er in diverse trajecten van alles mis, maar over het algemeen genomen en over langere tijd bezien werkt het wel degelijk, in het ene land meer dan in het andere.

Aan de andere kant van de maatschappij gaat het al net zó: Als je de pech hebt geboren te worden in een gezin dat zich in staat van oorlog met de staat beschouwt dan kun je in allerlei dingen heel goed worden, je wordt een vechtertje, rap van tong en sterk van lijf, jou maken ze niks wijs, jou pakken ze niet ook al zijn ze daar voortdurend op uit, maar in een geordende maatschappij als de onze stoot je dan wel vaak je neus en loop je kans dat het matig met je afloopt. Die mensen uit die verschillende lagen van de samenleving begrijpen ook eigenlijk helemaal niets van elkaar.

En om nu – eindelijk – de ene opvatting van cultuur met de andere te verbinden: Dat wat je denkt, voelt, mooi vindt, dat wat jou ontspant of interesseert of gelukkig maakt, dat wat je wilt leren of waar je in de buurt van wilt zijn, dat heeft veel te maken met de omgeving waarin je leeft en waarin je bent opgegroeid. Het is niet allesbepalend, maar het zet je wel op een spoor. Op het spoor van die grote C van piano, ballet en vreemde talen, of op het spoor van cultuur met een kleine letter – een onmogelijke indeling maar daar schijnen volkstuintjes, duivenverenigingen en smartlappen mee bedoeld te worden. Die scheiding vind ik gevaarlijke onzin want het loopt allemaal in elkaar door, het een kan niet zonder het ander, heel wat kinderen uit de harmonie zijn later topmuzikanten geworden en als je nú zuinig leert zijn op je speelgoed ben je dat later ook op je porselein. Hoe vroeger je met verkennen en oefenen begint des te beter is het. Vandaar de stoel waar ik op zit want hij heeft zoals u weet vier poten en dat zijn voor mij de vier pijlers voor een cultureel gezonde samenleving. Twee pijlers hebben te maken met wat ik noem “Voorleven” en twee met “Mogelijk maken”.

Poot nummer een is Voorleven in het gezin. De ouders en anderen in de omgeving waarin je opgroeit moeten culturele interesse voorleven in wat ze doen en laten en in wat ze zeggen en niet zeggen. Stoelpoot twee is het Voorleven in de leeromgeving waarin je in je ontvankelijke jaren verkeert, van kleuter tot jong-volwassene: Een wiskundedocent hoeft natuurlijk geen aria te zingen maar de sfeer op de scholen moet open en cultuurvriendelijk zijn. De derde stoelpoot staat voor de Leermogelijkheid: Danslessen, muzieklessen, leesclubs, sportlessen moeten betaalbaar zijn, er moeten docenten voor zijn en muziekscholen en bibliotheken, de instrumenten moeten te huur zijn, de boeken moeten te leen of te koop zijn. Tenslotte poot vier: De Uitvoeringsmogelijkheid. Voor alle kunsten en kunstjes moeten er podia, media en andere gelegenheden zijn en wie er zijn beroep van maakt moet daar naar behoren voor betaald worden, zelfs dichters…

Deze vier pijlers moeten in evenwicht zijn, ze horen bij elkaar. Ze hebben ook verplichtingen tegenover elkaar en dienen elkaar een spiegel voor te houden: Het gezin, de vereniging, de school, de wijk, de gemeente, de overheid, de culturele organisaties. Haal je van deze pijlers wat weg dan gebeurt er wat we hier en daar in de samenleving zien gebeuren en wat we in Wageningen moeten zien te voorkomen, en wat ik nu als slot zal demonstreren. Waar is de zaag!

(Zaagt poot 1) Daar gaat het Voorleven door de ouders: Het kan ze niets schelen hoe hun kind zich ontwikkelt, ze lezen het niet meer voor, stimuleren het niet, nemen het  nergens mee naar toe.

(Zaagt poot 2) Daar gaat het Voorleven in het onderwijs: Creatief en zelfstandig denken wordt niet meer aangemoedigd, de kinderen moeten “binnen de lijntjes” kleuren, en geen excursies meer.

(Zaagt poot 3) Daar gaat de Leermogelijkheid: Geen docenten meer voor muziekscholen en danslessen, onbetaalbare boeken en instrumenten, geen bibliotheken meer.

(Zaagt poot 4) Daar gaat de Uitvoeringsmogelijkheid: Theaters en andere podia worden te duur of verdwijnen helemaal, evenals andere media.

Hé, het is nog steeds een stoel! Maar wel een andere dan we eerst hadden. Zou dat inhouden dat onze vroegere stoel ook anders had kunnen zijn? Hoe ziet onze ideale stoel, ons ideale culturele klimaat er eigenlijk uit? Iets om over na te denken!

*Idee “stoel” in samenwerking met Anneke Rot, Muzemakers VOF, Wageningen

www.muzemakers.com, www.laurensvanderzee.nl .